โรควัวบ้าแบบ “ผิดปกติ”...ที่เกิด ขึ้นในประเทศบราซิลทำให้เกิดบังคับใช้การห้ามส่งออกเนื้อวัวชั่วคราว เมื่อต้นเดือนที่ผ่านมานี้มีข่าวระบุว่าจะดำเนินการเพื่อยกเลิกการระงับการส่งออกเนื้อวัวที่ออกโดยหลายประเทศในเอเชียอย่างรวดเร็ว
กรณีของโรควัวบ้าที่รู้จักกันในทางวิทยาศาสตร์ว่าโรคสมองอักเสบจากวัว (bovine spongiform encephalopathy หรือ BSE) พบในวัวอายุ 9 ปี จากทางตอนเหนือของรัฐ Para ประเทศบราซิล
การค้นพบนี้เผยแพร่สู่สาธารณะเมื่อวันที่ 20 กุมภาพันธ์ และทำให้เกิดการห้ามขายเนื้อวัวบราซิลไปยังจีนโดยอัตโนมัติ ก่อนหน้านี้ตลาดเอเชียอีก 3 แห่ง ได้แก่ ไทย อิหร่าน และจอร์แดน ก็ประกาศห้ามนำเข้าเนื้อวัวจากทุกที่ในบราซิลเป็นการชั่วคราว
ทางการรัสเซียยังระงับการนำเข้าเนื้อวัวของบราซิล แต่ให้นำเข้า เฉพาะจากรัฐ Para ตามคำแถลงก่อนหน้านี้ของกระทรวงโดยมีโรงงานบรรจุเนื้อสัตว์เพียงแห่งเดียวใน Para ที่ได้รับอนุญาตให้ขายเนื้อวัวไปยังรัสเซีย กระทรวงเกษตรและปศุสัตว์ของบราซิลเน้นย้ำว่ามีเป้าหมายที่จะฟื้นฟูการส่งออกเนื้อวัว “โดยเร็วที่สุด”
...
“สัตว์ที่ติดเชื้อได้ถูกทำลายไปแล้ว”...เจ้าหน้าที่อธิบายว่ากรณีผิดปกติของโรควัวบ้าสามารถเกิดขึ้นได้เองในประชากรวัวและการติดเชื้อดังกล่าวไม่ได้ขึ้นอยู่กับการกินอาหารที่ปนเปื้อนจากเชื้อโรคผิดปกติที่เรียกว่าพรีออน แต่ “BSE” ถือว่าร้ายแรงกว่า เพราะเกี่ยวข้องกับการปนเปื้อนของโปรตีนพรีออน
และ...อาจก่อให้เกิดการห้ามการค้าที่เสียหายได้
ศูนย์วิทยาศาสตร์สุขภาพโรคอุบัติใหม่คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลจุฬาฯ สามารถตรวจวินิจฉัยโรควัวบ้าในสัตว์และในคน vCJD รวมทั้งโรค คล้ายวัวบ้าในคน CJD ได้ด้วย วิธี “RT–QuiC” และวิเคราะห์ prion protein gene ได้ เพื่อวินิจฉัยโรคที่เป็นกรรมพันธุ์...
ศ.นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา หรือ “หมอดื้อ” หัวหน้าศูนย์วิทยาศาสตร์สุขภาพโรคอุบัติใหม่ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย กล่าวในรายการ “หมอขอเล่า” บอกว่า เรื่องวัวบ้าในประเทศบราซิลเป็นเรื่องที่น่าตกใจพอสมควร เพราะว่าโรคนี้ไม่ควรที่จะพบในโลกนี้แล้ว
รายงานจากกระทรวงเกษตรที่บราซิลตั้งแต่ช่วงเดือนกุมภาพันธ์จนกระทั่งทำให้มีการแบนส่งวัวออกจากบราซิลในหลายประเทศด้วยกันรวมทั้งประเทศไทย จีน อิหร่าน จอร์แดน รัสเซีย
ประมาณปี 1996 จะมีโรคที่เราเรียกว่าโรควัวบ้าในมนุษย์เกิดขึ้น จนกระทั่งมีคนเสียชีวิตถึงปี 2014 ถามถึงสาเหตุ...เกิดขึ้นจากโรคในแกะหรือสเครพีก็เป็นโรคประจำสายพันธุ์ของแกะ มีอาการคัน ตัวสั่น แล้วก็เอาตัวไปถูจนผิวหนังถลอกไปหมด ถ้าหากมีการเอาซากแกะที่ให้ความร้อนอย่างสูงสุดมาให้วัวกิน วัวก็จะไม่เป็น
แต่...ปัญหาที่เกิดขึ้นมีอยู่ว่ามีการลดอุณหภูมิ วัวก็จะได้รับพรีออนที่ติดเชื้อ ซึ่งแต่ละสายพันธุ์มีภูมิที่ป้องกันการข้ามแต่ละสายพันธุ์จากสัตว์ชนิดหนึ่งไปยังสัตว์อีกชนิดหนึ่งอื่นๆ
เมื่อข้ามไปแล้ว วัวนั้นก็มีความใกล้ชิด ลา กวาง เสือ หรือแมว และในที่สุดแล้วก็ใกล้ชิดกับคน
ประเด็นสำคัญคืออาการที่พบแสดงออกของผู้ป่วย ย้ำว่าโรคที่พบในผู้ป่วยนั้นแบ่งออกได้เป็น 3 ลักษณะ หนึ่ง...เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ อัตราหนึ่งในล้านคน จะมีรูปลักษณะแสดงออกมารูปของสมองเสื่อมที่เกิดขึ้นรวดเร็วและรุนแรง ในบางรายอาจจะมาในรูปของการทรงตัวไม่ดีหรืออาการมองเห็นภาพผิดปกติเป็นต้น
...
ลักษณะที่สอง...อีกกลุ่มหนึ่งก็คือเป็นกรรมพันธุ์หรือพันธุกรรมจะส่งผลให้ลักษณะของโปรตีนนั้นไม่เหมือนกัน ทำให้การเกาะตัวของโปรตีนพิษเหล่านี้อยู่ในสมองส่วนต่างๆ ก็จะทำให้อาการต่างกันไปได้ แต่ก็อาจจะมีชีวิตยืนยาวหลังจากมีอาการครั้งแรกไปแล้วนั้นได้นาน
สำหรับกลุ่มสุดท้ายเกิดขึ้นจากการติดต่อจากวัวบ้านั้น ตรงนี้เองระยะเวลาที่มีชีวิตอยู่ได้ก็อาจจะอยู่ได้ปีหรือปีกว่าๆ แต่อาการนั้นจะมีลักษณะแตกต่างกันออกไปคือบางรายมีอาการเจ็บแสบร้อนที่เท้าหรือขา...ในคอมพิวเตอร์สนามแม่เหล็กไฟฟ้านั้นมีความผิดปกติในลักษณะที่ผิดแผกแตกต่างกัน
ทำให้สามารถที่จะดูว่ารายนี้นั้นควรที่จะเป็น CJD หรือควรที่จะเป็น vCJD ในแบบที่เกิดจากวัวบ้า แต่การดูในลักษณะนี้ต้องแยกจากโรคอีกหลายชนิดด้วยกัน โดยเฉพาะโรคที่เกิดจากภูมิคุ้มกันแปรปรวนแล้วทำให้เกิดสมองอักเสบ ซึ่งจะมีลักษณะสมองเสื่อมอย่างรวดเร็วและรุนแรง
คำถามสำคัญมีว่า...การติดต่อเชื้อโรควัวบ้า ติดยังไง...จะระบาดจากสัตว์สู่คนได้อย่างไร?
ศ.นพ.ธีระวัฒน์ บอกว่า เมื่อเราเอาเนื้อเยื่อคนที่เป็นโรคแล้วไปใส่ให้อีกคนหนึ่งเพื่อเป็นการตกแต่งหรือรักษา เช่น มีอุบัติเหตุไม่ว่าจะทางกระดูกสันหลัง กระดูกคอ หรือกะโหลกศีรษะ เยื่อหุ้มสมอง ฉะนั้นเองก็จะมีการซ่อมแซมในระยะหลังโดยเอาเนื้อเยื่อเหล่านี้มาตัดปะเข้า...
...
“โปรตีนที่ติดเชื้อนี้ก็จะค่อยๆคืบคลาน หรือค่อยๆเข้าไปเซาะสมองของผู้รับเนื้อเยื่อเหล่านี้ อีกกลุ่มหนึ่ง...ที่เกิดขึ้นจากการกิน กินชิ้นส่วนวัวที่เป็นโรค...”
รู้อย่างนี้แล้วก็รู้กันต่อถึงการป้องกัน... “ประเด็นสำคัญก็คือป้องกันคงทำไม่ได้ โรคนี้เป็นเรื่องของการกิน ขณะนี้ทางการก็มีการตรวจสอบผลิตภัณฑ์นำเข้าจากประเทศต่างๆ ถ้าหากว่ามีการเตือนก็ต้องระวัง...มีการห้ามนำเข้าจนกว่าจะพิสูจน์ได้ว่ามีความปลอดภัยแล้ว”
รวมถึงการตรวจ ทดสอบวัวไทยเป็นระยะๆอยู่เรื่อยๆว่าจะมีความสุ่มเสี่ยงที่จะเกิดหรือไม่?
ย้อนกลับไปที่ประเทศบราซิล พบว่ากระทรวงเกษตรประเทศบราซิลก็ยืนยันว่าไม่ได้เอาซากแกะหรือแกะป่นไปให้วัวบราซิลกิน ตรงนี้เองที่เป็นเหตุการณ์ที่ผิดธรรมชาติ หรือผิดปกติเกิดขึ้นว่าวัวในบราซิลเองนั้น สามารถที่จะปะทุความเป็นวัวบ้าขึ้นมาเองได้หรือไม่?
แล้วถ้าปะทุขึ้นมาเองได้นั้น...หมายความว่าในอนาคตต่อไปนั้นจะเกิดขึ้นมากหรือน้อยเท่าไหร่ ซึ่งเป็นสิ่งที่น่าจับตามองอย่างมาก
...
กรณีหากว่าใครที่เป็นแล้ว...ก็คงต้องรักษาแบบประคับประคอง เพราะว่ายังไม่มีวิธีการรักษาใดๆก็ตามที่สามารถจะยืดชีวิต หรือทำให้รอดชีวิตจากโรควัวบ้านี้ไปได้ ไม่ว่าจะเป็นโรควัวบ้าที่เข้าในมนุษย์หรือจะเป็นโรค CJD ที่เกิดขึ้นเอง หรือเป็นในกลุ่มที่ได้รับการติดเชื้อจากเนื้อเยื่อที่นำมาตัดปะเข้าในตัวเอง
สุดท้ายนี้...คำแนะนำ วิธีการดูแลตนเองที่ดีที่สุดต้องบอกกันตรงๆว่า ในโรคนี้เราคงบอกยากว่าจะป้องกันดูแลอย่างไร แต่ว่าในลักษณะอีกประการหนึ่งโรคนี้เป็นโรคพรีออนเป็นโรคที่เกิดจากโปรตีนบิดเกลียวและเป็นพิษ ซึ่งโปรตีนที่เป็นตัวการให้เกิดอัลไซเมอร์ก็เป็นโปรตีนชนิดเดียวกันกับโปรตีนพรีออน
ดังนั้นเอง ขณะนี้เริ่มมีรายงานว่า ถ้าหากว่ามีการใช้เครื่องมือในการผ่าตัดที่เกี่ยวข้องกับระบบประสาทในผู้ป่วยที่มีอัลไซเมอร์โดยที่ยังไม่มีอาการหรือมีอาการแล้วก็ตาม ถ้าเครื่องมือนั้นๆไม่สามารถที่จะให้ความร้อนสูงโดยที่มีความดันสูงอย่างเพียงพอ...
โปรตีนตรงนี้เองจะสามารถจะถ่ายทอดไปให้คนที่รับการผ่าตัดโดยใช้เครื่องมืออย่างเดียวกันได้ และก็มีรายงานทยอยออกมาเรื่อยๆ เกี่ยวกับเรื่อง “โรคสมองเสื่อม”...ชนิดติดต่อได้ นับว่าเป็นปฐมบทสำคัญของเรื่องโรคคล้ายวัวบ้าในคน CJD...วัวบ้า และ...อัลไซเมอร์.